Agenda's en notitieblokjes moet hij hebben volgeschreven om zich zo lang nadien met zulke precisie ontmoetingen voor de geest te halen: in welk seizoen het was, hoe laat ongeveer en het exacte adres. Zijn herinnering aan zijn bezoek aan 'dokter Péraud', een yogajuf en volgeling van de spirituele leermeester George Gurdjieff is haarscherp: 'die woonkamer had iets rustgevends, met de twee grote ramen die op de tuin uitzagen en het zachte schijnsel van de schemerlamp tussen de ramen, die maar een deel van de kamer verlichtte.'

Andere plaatsen boezemen hem angst in, of geven hem een slecht gevoel, 'negatieve straling'. Modiano spreekt zelfs van een 'speciale gave die vergelijkbaar is met het zesde zintuig van truffelhonden'. Mij lijkt dit een gave van opmerkzaamheid, maar Modiano interesseerde zich in die tijd voor occulte wetenschappen en las esoterische boeken, 'gewoon omdat ik hield van mysteries'.

Parijs is voor Modiano 'bezaaid met fantomen, even talrijk als de metrostations en hun oplichtende lampjes, wanneer je op de knoppen drukte van het overzichtsbord dat alle verbindingen liet zien.' Die fantomen zijn na lezing nog net zo schimmig als bij aanvang van het boek. Maar ook bij de lezer hebben ze een blijvende impressie achtergelaten.

****

Uit het Frans vertaald door Maarten Elzinga. Querido; 112 pagina's; € 17,99.

Verberg tekst

Zoals in zoveel boeken van Patrick Modiano (1945, Nobelprijs 2014) is ook hier weer sprake van een ik-figuur die mijmert over ontmoetingen met mensen in een vroegere periode. In dit geval gaat het om een zestal vrouwen die de verteller in het verleden heeft ontmoet en die ook dit keer weer als schimmen rondwaren in een universum waarin veel onduidelijk en raadselachtig blijft. Het decor is hier ook weer het Parijs van vroeger met als vaste elementen: de bekende straten, de oude buurten, de nachtelijke cafés. Als een slaapwandelaar die op zoek is naar vaste punten in zijn geheugen, zo wordt ook hier de ik-figuur voortgedreven door het nostalgische verlangen te achterhalen wie al die personen waren en wat ze voor hem betekend hebben in het verleden. Het wonderlijke van Modiano is dat hij over een zelfde thema steeds weer romans weet te schrijven die fascineren en de lezer confronteren met het onvermijdelijke verdwijnen van het verleden.

Voor liefhebbers is het bij elke nieuwe roman van Patrick Modiano alsof je bij de beste banketbakker van de stad je favoriete taartjes mag gaan halen. Je weet, na ruim 25 steeds soberder romans, wat de ingrediënten zijn en hoe het gebakje smaakt. Weinig schrijvers hebben een zo vaste thematiek - het verlies van het verleden, de ontoereikendheid van het geheugen -, zo'n onverwisselbare eigen toon en zijn zo trouw aan één decor: het Parijs van weleer.

Voor de verteller van 'Slapende herinneringen' is de Franse hoofdstad bezaaid met 'fantomen even talrijk als de metrostations' en hun lampjes die vroeger oplichtten wanneer je op de knoppen drukte van het overzichtsbord dat alle verbindingen toonde.

Zoals vaak in de boeken van Modiano heeft ook deze verteller ooit een kostschool bezocht. Er is ook nu weer sprake van cafés waar geheimzinnige vrouwen boeken zitten te lezen of mysterieuze mannen ontmoeten. De achtergrond wordt bevolkt door rijke of juist arme bohémiens met exotische namen en louche inkomsten.

Is die voorspelbaarheid erg? Integendeel! Er valt volop te genieten van alle vertrouwde ingrediënten. Tegelijk blijft Modiano, op de rustige manier die zo kenmerkend is voor zijn oeuvre, zich ontwikkelen naar een steeds groter minimalisme.

De slapende herinneringen die Modiano's hoofdpersoon te binnen schieten zijn brozer en langs nog dunnere lijnen met elkaar verbonden dan voorheen, ze worden met nog meer terughoudendheid beschreven. Ze ontlenen hun belang nauwelijks aan een expliciete samenhang, maar vooral aan de onontkoombaarheid waarmee zij zich opdringen, of - andersom - aan de moeite die het kost om ze terug te halen. Juist dat doet vermoeden dat ze belangrijk zijn en maakt ze intrigerend. Het einde van 'Slapende herinneringen' is, in lijn daarmee, nog opener dan dat van eerdere romans.

Het boek speelt in de jaren zestig. Een bewogen tijd, zeker in Frankrijk. Maar de seksuele revolutie, de bloedige dekolonisatie van Algerije, de Vietnamprotesten en de gebeurtenissen van mei '68 lijken grotendeels aan de hoofdpersoon voorbij te gaan. Hij zwerft, afzijdig van alle woelingen, door Parijs. "De kans dat je in augustus alleen bent in Parijs is vrij groot, en dan beland je vanzelf op de onwerkelijke plekken die bij dat seizoen schijnen te horen, waar je het gevoel krijgt dat de tijd er is blijven stilstaan."

Uit zijn verleden herinnert de verteller zich zes zeer verschillende vrouwen die hij nooit helemaal doorgrond heeft, en die hij lang geleden uit het oog verloor. Eén van hen is Mireille Ourousov, die tijdelijk woonde in het appartement van de moeder van de verteller, waar het gas was afgesloten. Zij hielp hem los te komen van zijn ouders.

Maar vooral is er Geneviève Dalame, een secretaresse met een klaplopende broer en grote belangstelling voor esoterie, die hem in contact brengt met de arts Madeleine Péraud ('Maar misschien vergis ik me in de voornaam'). Door de laatste vrouw uit het boek, wier naam ongenoemd blijft, raakt de verteller zijdelings betrokken bij een moord waarvan hij later nooit het fijne te weten zal komen. De levens van al deze mensen waren ooit met elkaar verbonden. Maar ze zijn in de loop der jaren uiteengedreven.

Nieuw voor mij was het gevoel voor humor in deze nieuwe roman. Voor het eerst betrapte ik mij erop dat ik bij het lezen van een roman van Modiano moest grinniken op momenten dat de schrijver een satirische toon aanslaat. "Je moet de mensen nemen zoals ze zijn, met of zonder bontjas", merkt de verteller droogjes op. Ook komen de in Frankrijk in de jaren zestig hoog aangeschreven universitaire goeroes kort ter sprake: denkers zoals Roland Barthes, wier opinies een ijkpunt waren in elke discussie tussen zichzelf respecterende Franse intellectuelen. Hun gedachtengoed laat de verteller koud. Het enige gedenkwaardige dat hem over de beroemde 'meesterdenkers' te binnen wil schieten is dat hij ooit één van hen, behoorlijk boven zijn theewater, in een taxi geholpen heeft.

Voor Patrick Modiano is het geheugen allesbehalve een paleis, zoals Gerrit Komrij het ooit benoemde, maar eerder een veld van ruïnes die onbeantwoordbare vragen oproepen.

Vert. Maarten Elzinga. Querido; 112 blz. € 17,99

oordeel

Sober, open, mijmerend, maar ook geestig.

Verberg tekst