Uit de tijd vallen is een ‘verhaal in stemmen’. Elke zin wordt in de mond van een van de sprekers gelegd. Deze sprekers krijgen slechts de algemeenst mogelijke omschrijvingen. Ze zijn de dramatis personae van een uitvoerbaar werk dat nog het meest aan het libretto voor een klassiek hoorspel doet denken. Grossman kon deze tekst schrijven omdat, of nadat, hij een vijftal jaren had gezwegen over de dood van zijn twintigjarige zoon. Na vijf jaar rouw ligt hier nu een tekst waarin hij dat verlies (tegelijk met de onmogelijkheid om te rouwen) evoceert, vertaalt, bewerkt, verwerkt en aan zijn lezers te overdenken geeft. Enkele alternatieve genres functioneren samen in één tekst. Eén daarvan is het sprookje (naast poëzie, drama en verhaal). De tijd is een vage tijd, de ruimte een vage ruimte. Uit deze keuze kan nooit een roman voortkomen, want romans leven van een specifieke tijd en specifieke ruimte.
De historie begint met de vervreemding tussen een man en een vrouw na de dood van hun kind. Zij heeft zich genesteld in een comfortabel zwijgen. Hij houdt het zwijgen niet meer uit en deelt aan haar mee dat hij naar ‘daar’ gaat. De vrouw denkt te weten waar ‘daar’ is en weigert mee te gaan. Ze vreest dat haar man zich in de waanzin terugtrekt, terwijl hij echt aan een plek denkt, waar je als levende schim in contact kan treden met de schimmen van de dierbare overledenen. De man begint rondjes te trekken rond de stad. Hij wordt gevolgd door de schoenlapper, de vroedvrouw, de nettenboetster, de rekenkunde-onderwijzer, de hertog en de chroniqueur zelf. Allen hebben ze een kind verloren. Allemaal dragen ze de gevolgen van een onvoldragen, taalloze rouw. Hun symptomen ‘gelijken’ soms op de oorzaken ervan. Tegelijkertijd koesteren al deze personages hun eigen symptoom. Het gaat telkens om een contrapasso: de straf weerspiegelt de zonde zoals het symptoom de ziekte reflecteert.
Door de afwezigheid van de gebruikelijke joodse begrafenis- en rouwrituelen wordt ten slotte de aandacht getrokken op het kaddisj-gebed, waarin noch het begrip noch het woord ‘dood’ voorkomt. Hier wordt geen kaddisj gezegd; het gebruikelijke rituele zwijgen wordt hier zelfs veroordeeld. Deze personages lijken de riten te letterlijk te hebben genomen: ze zijn blijven zwijgen. Wettische rituelen kunnen ook schade berokkenen. Daarom moeten er andere woorden worden gevonden dan die van de kaddisj. Door rond de stad te lopen, komen de personages terecht in een andere tijd-ruimte, die van de literatuur, waar andere wetten gelden. Daarom kan binnen in dit ‘verhaal in stemmen’ worden gezegd dat de schrijver voor het verlies ‘woorden heeft gevonden’.
Zonder besef van rouwprocessen en hun stadia, kan dit boek niet worden begrepen. Het valt dan ook te voorspellen dat deze tekst als ‘levenshulp’ voor achtergeblevenen zal worden gebruikt. De personages zijn incarnaties van soorten verdriet en van soorten verwerking. Grossman gaat hierin zeer ver, op de grenzen van het pijnlijke af.
 
(Dit is een abstract van een artikel van Jean-Pierre Rondas. De volledige tekst is verschenen in De Leeswolf 8, 2012.)
[Jean-Pierre Rondas] Verberg tekst

In Nederland schreven Anna Enquist en A. F. Th. van der Heijden over het verlies van een kind. De Israëlische schrijver David Grossman ('Zigzagkind', 'Zie: liefde') verloor vijf jaar geleden een zoon op het slagveld. Grossman's rouwzang vol stemmen van ouders die hun kind hebben verloren, leest als een hoorspel. Zijn sterk poëtische taal cirkelt rond het leed, dat amper te beschrijven is. Het verhaal kruipt altijd weer terug naar het verlies en het gemis. Rijk aan inhoud en rijk aan beelden heeft Grossman een indringend en aangrijpend verhaal verteld dat eigenlijk geen verhaal meer is. Wie uit de tijd valt leeft alleen nog voort in de herinnering van hen die hem of haar lief hadden. Kleine druk.