Wanneer ze moeder wordt, beseft schrijfster Brida plots in wat voor een onmogelijke bocht ze zich gewrongen heeft. Weg is de vrijheid om zich urenlang aan haar werk over te geven wanneer zij dat wil. Het eeuwig huilende en stampvoetende wezen slaat elke ambitie aan diggelen. Van de weeromstuit benijdt Brida de generatie van haar grootmoeders: 'Nooit hadden ze in de illusie geleefd dat ze hun leven zelf konden vormgeven, nooit de teleurstelling gevoeld als open deuren allemaal tegelijk dichtgingen. Geen van de begrenzingen was hun eigen verantwoordelijkheid geweest. Het waren de omstandigheden die niets anders toelieten.'

Brida is een van de vijf vrouwen die de Duitse schrijfster Daniela Krien portretteert in haar tweede roman Liefde als het erop aankomt. Daarin volgt ze ook het pad van boekhandelaar Paula, huisarts Judith, muzieklerares Malika en actrice Jorinde. Elk proberen ze hun leven vorm te geven zoals zij dat willen, maar toch zitten ze met het gevoel alleen maar een toeschouwer te zijn.

Soms werken de omstandigheden niet mee. Malika verwaarloost haar talent als violiste omdat ze droomt van een warm gezinsleven. Maar er komen geen kinderen en haar man neemt de benen. Zij blijft achter als een vrouw die het niet heeft kunnen waarmaken.

Polyamoureus

Mannen vormen de grootste stoorzender in de vrouwenlevens die Krien opvoert. Vooral zelfverklaarde progressieven krijgen een veeg uit de pan. Met al hun praatjes over een alternatieve levensstijl houden ze vrouwen evengoed onder de knoet. Dat ervaart Brida wanneer haar polyamoureuze man zich hevig verzet tegen een crèche voor de kinderen. Zij zou haar schrijfambities toch even opzij kunnen zetten? Paula gaat ten onder aan de radicale ecologische levenswijze die haar man oplegt. Toch schikt ze zich er lange tijd in, want 'harmonie creëren door in te stemmen voelde goed'. Jorinde krijgt het aan de stok met haar man wanneer ze geen heil meer ziet in een leven dat gebouwd is op roes en extreem-links activisme.

Die eenzijdige blik op mannen is een tekortkoming in dit verder heel lezenswaardige boek. Komt er een man ter sprake, dan is het een obsessieveling, een seksverslaafde of een ouderwetse zak. Die ene keer dat er een liefhebbende partner opduikt, is het een man op leeftijd. Je zou kunnen aanvoeren dat vrouwen in de literatuurgeschiedenis zo vaak tot een cliché herleid werden, en dat de rollen gerust eens mogen worden omgekeerd. Maar is de literatuur er veel mee gebaat, als ook vrouwelijke schrijvers zich in eenzijdige clichés verliezen?

Afhaalmaaltijden

Toch zijn de vrouwen in dit boek niet per se beter af zonder man. Dat lezen we in het schrijnende portret van Judith. Ze nadert de veertig, werkt de klok rond, heeft een kale woning en teert op afhaalmaaltijden. Ze is actief op een datingsite, en richt haar actieradius op mannen tussen 35 en 55. Dat vindt ze heel genereus, want 'ze is arts, ze kent de problemen van mannen boven de vijftig'. Zo koel is ze bij het chatten met potentiële sekspartners, maar ook met haar patiënten. Altijd een pantser om het hart. Hier heb je dan een vrouw die haar eigen ambities en verlangens voorop stelt, maar tegelijk kapot gaat aan bijtende eenzaamheid. Aangrijpend zijn de momenten waarop ze zich verliest in muziek en paardrijden. Flitsen van opperst geluk die uitdoven voor ze goed en wel ontvlamd zijn.

Er is geen juiste weg, lijkt Krien te willen zeggen. Traditioneel huismoederen is even acceptabel als een onconventionele levenswijze, zolang vrouwen trouw blijven aan zichzelf en zich niks laten aanpraten door hun omgeving. Maar dat, laten de vijf verhalen zien, is makkelijker gezegd dan gedaan.

Dat lak hebben aan wat anderen zeggen, brengt Krien zelf in de praktijk door een gevoelig politiek thema door de verhalen te weven. Het boek speelt zich af in Leipzig en enkele personages hebben sympathie voor de radicaal-rechtse partij AfD. Er vallen forse uitspraken als 'Niet al wat nieuw is, is goed. Niet iedere vreemde komt in vrede. Niet elke grens beperkt.' In een interview met Der Tagesspiegel vertelde Krien dat ze AfD niet als een bedreiging voor de democratie beschouwt. Ze vindt het gevaarlijker dat rechtse stemmen gecriminaliseerd worden in de publieke opinie.

Misschien wilde ze daar tegengewicht aan bieden. Maar ze werkt het zo vluchtig uit, dat het er wat bijgesleurd voelt. De kracht van het boek ligt niet in het politieke, maar in de rake observatie van de dilemma's waar heel wat vrouwen mee kampen.

Vertaald door Annemarie Vlaming, Ambo Anthos, 256 blz., 20,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Die Liebe im Ernstfall'.

Verberg tekst

Boeiende psychologische mozaïekroman van de Duitse auteur (1975), die succes had met het ook in het Nederlands vertaalde ‘Irgendwann werden wir uns alles erzählen’ (‘Ooit zullen we elkaar alles vertellen’). In evenveel lange hoofdstukken verweeft ze de alledaagse belevenissen van vijf in Leipzig wonende vrouwen, waarbij de focus op de verwikkelingen in de liefde ligt. Ze zijn allen in de DDR opgegroeid, maakten als jonge vrouwen de Wende mee. Als eigenzinnige dertigers/veertigers van linkse signatuur, ervaren ze wat de voordelen en nadelen zijn van de vrijheid die ze moeten bevechten. Ze worden naast hun biologische klok en de liefde in vele variaties geconfronteerd met thema’s als zelfontplooiing, polygamie, bindingsangst, moederschap, verraad, kinderloosheid en – in het eerste, aangrijpend beschreven hoofdstuk – met de gevolgen van het verlies van een kind. Ze zijn verbonden via familie, vriendschap of toeval. De sobere, heldere stijl, gekruid met scherpe oneliners overtuigt moeiteloos. Voor een breed lezerspubliek en een aanrader. Verberg tekst