Charles Lewinsky blijkt een rasverteller in Terugkeer ongewenst wanneer hij zijn hoofdpersonage Kurt Gerron een stem geeft die heden en verleden verbindt in een levensverhaal dat leest als een perfect opgebouwde revue. In deze fictionele autobiografie van de Joodse acteur-regisseur met een eindeloze fantasie vertelt die zijn meeslepende levensverhaal, dat begint in het kleinburgerlijke Joods milieu van zijn ouders die Duitser dan de Duitsers wilden zijn, gaande over de gloriejaren van het sterrendom aan de zijde van Peter Lorre, Marlène Dietrich en Brecht in de Berlijnse cabaret- en filmwereld tot het moment dat de Gerrons op de vlucht moeten voor het nazisme. Lewinsky vermengt deze ononderbroken monoloog met de gewetensstrijd van de nu gevangen Gerron aan wie de nazi’s opgedragen hebben een propagandafilm te maken over het concentratiekamp van Theresienstadt. Net de bravoure van de schrijver kan weleens de angel van het boek zijn.
Verteller Gerron geeft inderdaad kwinkslag na grap na pointe ten beste. Hoewel ironie en cynisme zich afwisselen in een perfect opgebouwde tekst, mag het niet verbazen dat Lewinsky de toon van deze kamproman die ‘leest als een trein’ heeft moeten verdedigen. Ondanks de gruwel van het verhaal verkiest hij het wapen van de humor. Soms lijkt dat misplaatst, soms slaat hij er meer dan raak mee: in de scènes waarin Gerron de kampoversten en gevangen moet plezieren met zijn humor en speeltalent terwijl er al lang niets meer te lachen valt, maakt de gruwel de humor ondraaglijk wrang.
We leren hem kennen als een geboren regisseur die de fout maakt te geloven dat hij door de film te maken in Theresienstadt zowel Olga, zichzelf en andere gevangenen kan redden van deportatie naar Auschwitz. Eigenlijk wil hij geloven dat hij nog niet het nummer op zijn arm geworden is, zoals de vroegere filosoof en huidig latrinebewaker Turkavka hem verwijt. Ensceneren en regisseren was voor Gerron de enige manier om in de wereld te staan: Toen hij succes had, werd hij ‘een toeschouwer van zijn eigen voorstelling’, hoewel hij wist dat ‘een goed verzonnen leugen de leugenaar net zo goed overtuigt als degene tegen wie gelogen wordt’.
Ook wanneer Lewinsky de jaren dertig schetst, wordt duidelijk dat wanneer het nationaalsocialisme Duitsland in zijn ban krijgt, Gerron en de joodse artiestenscène pas beseffen wat er gebeurt wanneer het te laat is. Wereldvreemd waren ze ervan overtuigd dat de schertsvertoning die de tweederangsacteurs Hitler en Goebels opvoerden al snel van het programma geschrapt zou worden. Tot de sfeer in Berlijn steeds grimmiger wordt, discriminatie onmerkbaar vervolging wordt, en akelig duidelijk wordt wie de regie verloren heeft en welke operettefiguren het podium claimen.
Met de gecontesteerde Berlijnse branie van een cabaretier en de galgenhumor van een veroordeelde imponeert Gerrons verhaal dat Lewinsky plaatst op het schouwtoneel van Duitslands bitterste geschiedenis. [Rasmus Van Heddeghem] Verberg tekst

De Zwitserse auteur (1946) werkte o.m. als dramaturg, regisseur en redacteur. Hij werd vooral bekend door zijn in vele talen vertaalde roman ‘Het lot van de familie Meijer’. In deze nieuwe roman vertelt Lewinsky het verhaal van de aan het einde van de 19e eeuw in Berlijn geboren acteur en regisseur Kurt Gerron. Als jood moet hij in 1933 voor de Nazi’s vluchten – eerst in de VS en later naar Nederland. Als gevolg van de Duitse bezetting worden Gerron en zijn vrouw naar Theresienstadt gedeporteerd. De kampcommandant Karl Rahm beveelt hem een propagandafilm over Theresienstadt en zijn joodse bewoners te draaien en zadelt Gerron zo met een onoverkomelijk ethisch en moreel dilemma op. In retrospectieven trekt het leven van Gerron langs de lezer, uitmondend in een als mens calculerende Gerron. Hij draait de film, die bekend werd onder de titel ‘Der Führer schenkt den Juden eine Stadt’ en wordt kort erna vergast. Uitgangspunt voor deze indringende en schokkende roman, deels op waarheid berustend, is het feit dat een begaafd mens wordt gereduceerd tot wat voor hemzelf nooit telde: hij is alleen nog maar jood. Gebonden editie, leeslint. Normale druk. Verberg tekst